Contenuto in:
Capitolo

Le similitudini animali nel De lite inter Naturam et Fortunam di Albertino Mussato

  • Sofia Brusa

The paper analyses a brief passage from the dialogue De lite inter Naturam et Fortunam by Albertino Mussato, in which two animal similes are employed. The sources of these similes are identified, revealing a combination of literary and poetic passages as well as of scientific treatises. Among the latter, Aristotle’s De historia animalium in the rare translation by William of Moerbeke stands out, whose circulation in early 14th-century Padua is discussed. Finally, the author reflects on Mussato’s use of elements drawn from the animal world, highlighting both the continuity and innovations compared to medieval practices.

  • Keywords:
  • Albertino Mussato,
  • Aristotle,
  • William of Moerbeke,
  • animals,
  • Padua,
+ Mostra di più

Sofia Brusa

University of München, Germany - ORCID: 0000-0002-4293-7796

  1. Alberto Magno. 1916-1921. De animalibus libri XXVI. Nach der Cölner Urschrift, 2 voll., ed. Hermann Stadler. Münster: Aschendorff. DOI: 10.5962/bhl.title.63797
  2. Aristotele-Moerbeka. 1966. De generatione animalium, translatio Guillelmi de Moerbeka, ed. Hendrik Joan Drossaart Lulofs. Bruges-Paris: Desclée De Brouwer (Aristoteles Latinus XVII 2.V).
  3. Aristotele-Moerbeka. 2000. De historia animalium, translatio Guillelmi de Morbeka, I-V, ed. Pieter Beullens, et Fernand Bossier. Leiden-Boston-Köln: Brill (Aristoteles Latinus XVII 2.I.1).
  4. Aristotele-Moerbeka. 2011. De progressu animalium. De moto animalium, translatio Guillelmi de Moerbeka, ed. Pieter De Leemans. Turnhout: Brepols (Aristoteles Latinus XVII 2.II-III).
  5. Aristotele-Moerbeka. 2020. De historia animalium, translatio Guillelmi de Morbeka, VI-X, ed. Pieter Beullens, et Fernand Bossier. Turnhout: Brepols (Aristoteles Latinus XVII 2.I.2).
  6. Aristotele-Moerbeka. s.d. De partibus animalium, translatio Guillelmi de Morbeka, textus editionis quae paratur a Pietro Rossi (Aristoteles Latinus XVII 2.IV). www.brepolis.net (ultima consultazione: 07/10/2024).
  7. Aristotele-Scoto. 1992. Aristotle De animalibus. Michael Scot’s Arabic-Latin Translation, Part 3: Books XV-XIX: Generation of animals, ed. Aafke M. I. van Oppenraaij. Leiden-New York-Köln: Brill (Aristoteles Semitico-Latinus 5.3). DOI: 10.1163/9789004451865
  8. Aristotele-Scoto. 1994. De animalibus libri XIX in der Übersetzung des Michael Scotus, nach der Handschrift Rom, Bibliotheca Apostolica Vaticana, Chigi E VIII 251 (s. XIII), fol. 1r a-108r b, mit Textkorrekturen aus den Handschriften Nürnberg, Stadtbibliothek, Cent. VI 10 und Pisa, Bibliotheca di Santa Caterina, Cod. 11, 2 voll. [Eichstätt]: [Vollmann].
  9. Aristotele-Scoto. 1998. Aristotle De animalibus. Michael Scot’s Arabic-Latin Translation, Part 2: Books XI-XIV: Parts of animals, ed. Aafke M. I. van Oppenraaij. Leiden-Boston: Brill (Aristoteles Semitico-Latinus 5.2). DOI: 10.1163/9789004451001
  10. Aristotele-Scoto. 2020. Aristotle De animalibus. Michael Scot’s Arabic-Latin Translation, Part 1: Books I-III: History of Animals, ed. Aafke M. I. van Oppenraaij. Leiden-Boston: Brill (Aristoteles Semitico-Latinus 5.1.a). DOI: 10.1163/9789004411333
  11. Avicenna. 1508. Opera in lucem redacta ac nuper quantum ars niti potuit per canonicos emendata. Logyca. Sufficientia. De celo et mundo. Alpharabius. De intelligentiis. Philosophia prima. Venetiis: Boneto Locatello [repr. Louvain: Ed. de la Bibliothèque S.J. 1961]. DOI: 10.24157/arc_8097%C2%A0
  12. Bartolomeo Anglico. 1601. Bartholomaei Anglici De genuinis rerum coelestium, terrestrium et inferarum proprietatibus: libri XVIII […] cui accessit liber XIX de variarum rerum accidentibus. Frankfurt: Richter.
  13. Beauvais. 1624. Vincenti Burgundi […] Speculum Quadruplex, vol. 1, Speculum naturale. Douai: Ex Officina Typographica Baltazaris Belleri.
  14. Boezio. 2005. Boethius, De consolatione Philosophiae. Opuscula theologica, ed. Claudio Moreschini. München-Leipzig: Saur. DOI: 10.1515/9783110950274
  15. Borst, Arno. 1994. Das Buch der Naturgeschichte: Plinio und seine Leser im Zeitalter des Pergaments. Heidelberg: Winter.
  16. Brams, Jozef. 1990. “Guillaume de Moerbeke et Aristote.” In Rencontres de culture dans la philosophie médiévale. Traductions et traducteurs de l’Antiquité tardive au XIVe siècle. Actes du Colloque international de Cassino, 15-17 juin 1989, éd. par Jacqueline Hamesse, et Marta Fattori, 317-36. Louvain-la-Neuve-Cassino: Publications de l’Institut d’Études Médiévales.
  17. Cantimpré. 1973. Thomas Cantimpratensis, Liber de natura rerum, ed. Helmut Boese, vol. 1. Berlin-New York: De Gruyter. DOI: 10.1515/9783110839036
  18. Chêne, Catherine. 2023. Le Formicarius de Jean Nider O.P. († 1438). La société chrétienne au miroir de l’Observance, 2 voll. Firenze: Sismel-Edizioni del Galluzzo.
  19. Chevalier, Jean-Frédéric. 2006. “Le statut de l’élegie autobiographique au début du Trecento: Albertino Mussato et le modèle des Tristes d’Ovide.” Studi umanistici piceni 26: 149-68.
  20. Denifle, Heinirich, e Emile Chatelain. 1891. Chartularium Universitatis Parisiensis, vol. 2. Parisiis: Ex Typographia Fratrum Delalain. DOI: 10.1017/CBO9781107338487
  21. Facchini, Bianca. 2014. “A Philosophical Quarrel among Auctoritates: Mussato’s De lite inter Naturam et Fortunam and Its Classical and Medieval Sources.” Italia medioevale e umanistica 54: 71-102.
  22. Figueiredo Frias, Agostinho. 1995. Lettura ermeneutica dei «Sermones» di sant’Antonio di Padova. Introduzione alle radici culturali del pensiero antoniano. Padova: Centro Studi Antoniani.
  23. Figueiredo Frias, Agostinho. 1996. “A utilizaçao antoniana do De animalibus de Aristóteles nos Sermones.” In Congresso internacional “Pensamento e testemunho”. 8° centenário do nascimento de Santo António, vol. 1, 377-86. Braga: Universidade Católica Portuguesa.
  24. Franceschini, Ezio. 1935. “Le traduzioni latine aristoteliche e pseudaristoteliche del codice Antoniano XVII, 370.” Aevum 9: 3-26.
  25. Giacomelli, Ciro. 2017. “Le Patavinus Antonianus XVII 370: éléments pour une étude paléographique et textuelle.” Pecia 20: 47-81. DOI: 10.1484/j.pecia.5.116321
  26. Hamesse, Jacqueline. 1974. Les Auctoritates Aristotelis: un florilège médiéval. Étude historique et édition critique. Louvain: Publications Universitaires.
  27. Horowski, Aleksander. 2008. “Il sermone su san Francesco «Surrexit Helyas, propheta quasi ignis» di Gilberto di Tournai.” Collectanea Franciscana 78: 525-52.
  28. Iacopo da Varazze. 1926. Iacobus de Voragine, Sermones quatuor de S. Francisco Assisiensis, Sermo III De stigmatibus S. Francisci. In Testimonia minora saeculi XIII de S. Francisco Assisiensi, ed. Leonhard Lemmens, 113-17. Ad Claras Aquas: Ex typographia Collegii S. Bonaventurae.
  29. Marchesi, Concetto. 1904. L’Etica Nicomachea nella tradizione latina Medievale. Messina: Libreria Editrice Ant. Trimarchi.
  30. Matteo d’Acquasparta. 1962. Matthaei ab Aquasparta Sermones de s. Francisco, de s. Antonio et de s. Clara. Appendix: Sermo de potestate papae, ed. G. Gál. Firenze: Quaracchi.
  31. Mussato, Albertino. 2015. Traditio civitatis Padue ad Canem Grandem. Ludovicus Bavarus, a cura di Giovanna M. Gianola, e Rino Modonutti. Firenze: Sismel-Edizioni del Galluzzo.
  32. Mussato, Albertino. 2020. Epistole metriche, edizione critica, traduzione e commento a cura di Luca Lombardo. Venezia: Edizioni Ca’ Foscari. DOI: 10.30687/978-88-6969-436-3%C2%A0
  33. Mussato, Albertino. 2021. De lite inter Naturam et Fortunam, edizione critica, traduzione e commento a cura di Bianca Facchini. Firenze: Sismel-Edizioni del Galluzzo.
  34. Pastoureau, Michel. 2011. Bestiaires du Moyen Âge. Paris: Seuil.
  35. Perfetti, Stefano. 2012. “La disseminazione del sapere sugli animali (dalla tarda antichità al XIII secolo) e l’iperaristotelismo di Alberto Magno.” In Sassi et al. 2012, 269-97. DOI: 10.2307/j.ctvb1hscw.13
  36. Reeve, Michael D. 2007. “The editing of Pliny’s Natural history.” Revue d’histoire des textes 2: 107-80. DOI: 10.1484/j.rht.5.101276
  37. Reeve, Michael D. 2021. The transmission of Pliny’s “Natural history”. Roma: Edizioni di storia e letteratura.
  38. Rossi, Pietro B. 1989. “La Translatio Anonyma e la Translatio Guillelmi del De Partibus Animalium (Analisi del libro I).” In Guillaume de Moerbeke. Recueil d’études à l’occasion du 700e anniversaire de sa mort, ed. by Jozef Brams, et Willy Vanhamel, 221-45. Leuven: University Press.
  39. Rossi, Pietro B. 1999. “Note sulla tradizione della Translatio Guillelmi del De partibus animalium.” In Tradition et Traduction. Les Textes Philosophiques et Scientifiques Grecs au Moyen Âge Latin. Hommage à Fernand Bossier, éd. par Rita Beyers, Jozef Brams, Dirk Sacré, Koenraad Verrycken, 167-98. Leuven: University Press.
  40. Rossi, Pietro B. 2009. “Les lignes de la tradition de la Translatio Guillelmi du De partibus animalium.” In The Aristoteles Latinus: Past, Present, Future, ed. by Pieter De Leemans, and Carlos Steel, 67-83. Brussel: Koninklijke Vlaamse Acad. van België voor Wetenschappen en Kunsten.
  41. Ruusbroeck, Jan. 2004. Iohannis Rusbrochii De ornatu spiritualium nuptiarum, Wilhelmo Iordani interprete, ed. Kees Scheepers. Turnhout: Brepols (CCCM 207).
  42. Sabbadini, Remigio. 1914. Le scoperte dei codici latini e greci ne’ secoli XIV e XV, vol. 2. Firenze: Sansoni.
  43. Sassi, Maria Michela, Elisa Coda, e Giuseppe Feola, a cura di. 2012. La zoologia di Aristotele e la sua ricezione dall’età ellenistica e romana alle culture medievali. Pisa: Pisa University Press. DOI: 10.2307/j.ctvb1hscw
  44. Seneca, Lucio Anneo. 1977. L. Annaei Senecae Dialogorum libri duodecim, rec. Leighton D. Reynolds. Oxford: Clarendon Press. DOI: 10.1093/actrade/9780198146599.book.1
  45. Seneca, Lucio Anneo. 1986. L. Annaei Senecae Tragoediae. Incertorum auctorum Hercules [Oetaeus], Octavia, rec. Otto Zwierlein. Oxford: Clarendon Press. DOI: 10.1093/actrade/9780198146575.book.1
  46. Steel, Carlos. 1999. “Animaux de la Bible et animaux d’Aristote. Thomas d’Aquin sur Béhémoth l’éléphant.” In Steel et al., 11-30.
  47. Tarrant, Robert J. 1983. “Pliny the Elder.” In Texts and Transmission. A Survey of the Latin Classics, ed. by Leighton D. Reynolds, and Nigel G. Wilson, 307-16. Oxford: Clarendon Press.
  48. Trevet, Nicholas. s.d. Exposicio fratris Nicolai Trevethi Anglici ordinis Predicatorum super Boecio de consolacione, ed. Edmund T. Silk. https://campuspress.yale.edu/trevet/
  49. Van den Abeele, Badouin. 1999. “Le De animalibus d’Aristote dans le monde latin: modalités de sa réception médiévale.” Frühmittelalterliche Studien 33: 287-318. DOI: 10.1515/9783110242317.287
  50. Walther, Hans. 1963-67. Proverbia sententiaeque Latinitatis Medii Aevi. Lateinische Sprichwörter und Sentenzen des Mittelalters in alphabetischer Anordnung, 5 voll. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht.
  51. Zambon, Francesco. 1982. “La simbologia animale nei «Sermones» di sant’Antonio.” In Le fonti e la teologia dei sermoni antoniani, a cura di Antonio Poppi, 255-68. Padova: Messaggero.
  52. Zambon, Francesco. 2018. Bestiari tardoantichi e medievali. I testi fondamentali della zoologia sacra cristiana. Milano: Bompiani.
PDF
  • Anno di pubblicazione: 2024
  • Pagine: 81-92

XML
  • Anno di pubblicazione: 2024

Informazioni sul capitolo

Titolo del capitolo

Le similitudini animali nel De lite inter Naturam et Fortunam di Albertino Mussato

Autori

Sofia Brusa

Lingua

Italian

DOI

10.36253/979-12-215-0602-0.10

Opera sottoposta a peer review

Anno di pubblicazione

2024

Copyright

© 2024 Author(s)

Licenza d'uso

CC BY-SA 4.0

Licenza dei metadati

CC0 1.0

Informazioni bibliografiche

Titolo del libro

Hic abundant leones. Uomo e natura nei testi mediolatini e romanzi

Sottotitolo del libro

Atti del Convegno dottorale, Università degli Studi di Siena (27-28 settembre 2023)

Curatori

Caterina Bellenzier, Carolina Borrelli, Matteo Cesena, Giandomenico Tripodi

Opera sottoposta a peer review

Numero di pagine

244

Anno di pubblicazione

2024

Copyright

© 2024 Author(s)

Licenza d'uso

CC BY-SA 4.0

Licenza dei metadati

CC0 1.0

Editore

Firenze University Press, USiena Press

DOI

10.36253/979-12-215-0602-0

ISBN Print

979-12-215-0601-3

eISBN (pdf)

979-12-215-0602-0

Collana

Studi di letterature moderne e comparate

ISSN della collana

2975-0377

e-ISSN della collana

2975-0229

17

Download dei libri

20

Visualizzazioni

Salva la citazione

1.383

Libri in accesso aperto

in catalogo

2.567

Capitoli di Libri

4.133.292

Download dei libri

4.947

Autori

da 1047 Istituzioni e centri di ricerca

di 66 Nazioni

69

scientific boards

da 368 Istituzioni e centri di ricerca

di 43 Nazioni

1.300

I referee

da 393 Istituzioni e centri di ricerca

di 38 Nazioni